سایت ۱۵۰ میلیون دلاری دیجی کالا - گزارشی غلط ولی درست

ماجرا از دیروز شروع شد که در یک وبلاگ از وبلاگهای سایت مجله اکونومیست، به نقل از یک نظرسنجی از فعالان وب چند کشور دنیا، سه تا از پرارزشترین شرکتهای اینترنتی اون کشورها معرفی شدند و نام سه شرکت از ایران هم به همراه ارزش تقریبی اونها در این گزارش ذکر شد. (نوشته شد که سایت فروش کالای دیجیتال "دیجی کالا" با ۱۵۰ میلیون دلار، مارکت اپلیکیشنهای اندروییدی کافه بازار با ۷ میلیون دلار و سرویس تبلیغاتی Anetwork با ۳ میلیون دلار پر ارزش ترین شرکتهای اینترنتی ایران هستند).

اسم اکونومیست، بحث پول و ارزش شرکت، حضور شرکت رفقا و رقبا، غیر دقیق بودن گزارش، عدم حضور نامهای دیگر، و اینکه سه شرکت ذکر شده به نحوی با یک مجموعه سرمایه گذاری ایرانی در ارتباط هستند بحثهای زیادی را به دنبال داشت. شاید این چند نکته بتونه به فضای بحثها کمک کنه.

۱) این وبلاگ که یکی از وبلاگهای سایت اکونومیست است (و نه مجله اکونومیست که بر اساس اطلاعاتی از منابع دقیقتر مطالبش را منتشر می کنه)، به صراحت ذکر کرده که آمار را از یک موسسه تحقیقاتی کوچک، آنلاین و غیر‌انتفاعی به اسم World Startup Report گرفته. بنابراین ربط دادن و ارجاع به آمار این گزارش به نام «گزارش اکونومیست» غیر دقیق است.

۲) اون موسسه تحقیقاتی بر خلاف روشهای معمول و حرفه‌ای، از روش "نظرسنجی از فعالان فضای وب هر کشور" استفاده کرده که قطعا روشی غیر دقیق است.

۳) اطلاعات کشور ایران توسط یک نفر، محسن ملایری عزیز، از پیگیرترین فعالان فضای وب و استارتاپ ایران به این موسسه گزارش شده. البته گویا نظر بقیه فعالان هم خواسته شده بوده. طبق گفته خود ملایری (که توضیحات خوبی در مورد این گزارش بعد از بالا گرفتن بحثها اینجا نوشت) "این ارزشگذاری کاملا تخمینی" بوده و طبعا از اطلاعات و تخمینهایی بوده که ملایری از مجموعه‌های نزدیک به خودش داشته و شرکتهای دیگر ذکر نشده. (هر چند انتقاد دوستان به ملایری وارد است که چرا به عنوان کانون کارآفرینی ایران از سایر کارآفرینان در مورد سه شرکت برتر ایران سوالی نکرده، اما استفاده از "یک ورودی" از "یک نفر" در گزارش یک موسسه تحقیقاتی، قطعا مسوولیت غیر دقیق بودن را متوجه خود اون موسسه می‌کنه).

۴) در همین نظرسنجی با یک ورودی از یک نفر، به نظر می‌رسه با اطلاعاتی که ملایری ابتدا در اختیار اونها قرار داده، ارزش دیجی کالا ۱۰-۲۰ میلیون دلار تخمین زده شده، اما در گزارش نهایی ۱۵ تبدیل به ۱۵۰ میلیون دلار شده که باز هم دقت گزارش را کمرنگ می کنه.

اما نکته جالب اینجاست که با وجود غیر دقیق بودن کل این پروسه (و اینکه طبق گفته خود ملایری قطعا این سه شرکت اعلام شده اول تا سوم نیستند و بین اعداد شرکتهای اعلام شده شرکتهای با ارزش بالاتری هم هستند)، ارزش عددی شرکتهای اینترنتی ایرانی تقریبا حدود همین اعدادی است که ذکر شده:

۱) هر چند روشهای علمی زیادی برای ارزش گذاری شرکتهای اینترنتی و غیر اینترنتی وجود داره، اصولا پروسه ارزش گذاری یک شرکت پروسه ای کاملا سلیقه‌ای است. به همین دلیل است که دنیا از ارزش شرکت با گردش مالی صفر اینستاگرام، یا ارزش نجومی شرکت واتساپ، یا ارزش شرکت ضررده آمازون متعجب می شود.

۲) در نهایت دقیق ترین ملاک ارزش یک شرکت (مثل هر کالای دیگری) چیزی است که یا خریدار نهایی یک شرکت می‌پردازد، یا سرمایه گذار طبق آن ارزش در آن شرکت سرمایه گذاری می کند. ملایری اشاره می کنه که "اخبار غیر رسمی از گوشه و کنار نشان می دهد سرمایه گذاری هایی روی کافه بازار و ای نتورک اتفاق افتاده که در فرآیند ارزش گذاری، قیمت کنونی آن ها را رقم زده است". با این توضیح که هر چند در لفافه گفته شده، می‌‌توان مطمئن بود که واقعا سرمایه‌گذارانی در کافه بازار و ای نتورک با این حدود ارزشها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

۳) اصولا در هیچ کجای دنیا تا زمانی که مجبور نباشند ارزش و درآمد هیچ شرکتی را اعلام نمی کنند. (بنابراین به قول معروف وقتی که اعلام می کنند مجبور هستند! مجبور!) مثلا اگر شرکت خریدار، سهامی عام باشد آن شرکت ملزم به گزارش به سهامداران خواهد بود و ارزش شرکتهای معامله شده به این ترتیب عمومی می شود. (در هشت سالی که من در بازار بیزنسهای آنلاین دوبی بودم، اولین ارزش یک شرکت در منطقه خاورمیانه یعنی شرکت مکتوب زمانی به طور عمومی اعلام شد که ده سال از پیدایش آن گذشته بود و شرکت سهامی عام یاهو آنرا خریداری کرد و ارزش ۲۶۰ میلیون دلاری معامله عمومی شد).

۴) نکته ظریف اینکه اصولا اعلام عمومی بالا بودن ارزش یک شرکت خصوصی، خبر مثبتی برای آن شرکت نیست (و شوق بعضی شرکتها از حضور در این فهرست تعجب آور است). مثلا روابط با کارمندان ارشد و مدیران دستخوش تغییر می شه، یافتن سرمایه گذار جدید مشکل میشه و به رقبا و حتی کسانی که در آن صنعت نیستند داغ بودن بازار را گزارش می ده.

بعد از این همه نکته و یک دو سه چهار، آیا واقعا دیجی کالا ۱۵۰ میلیون دلار یا ۴۵۰ میلیارد تومان ارزش داره؟ دوباره یک دو سه چهار:

۱) در اینکه دیجی کالا یکی از بزرگترین و بهترین بیزنسهای تجارت الکترونیک ایران است کسی تردیدی نداره: ۳۰۰ کارمند، در سه ساختمان مجزا و انباری با ۱۰ تا ۲۰ هزار کالا در هر لحظه. گزارش و بازدید مجله پیوست از این شرکت گزارش بسیار خوبی است. اما از طرفی وضعیت دیجی کالا به عنوان حاکم مطلق بازار مثل آمازون وضعیت بسیار خاصی است: فروش آمازون از مجموع فروش دهها رقیب بعدی خودش دهها برابر بیشتره! بنابراین ارزش نجومی برای حاکم مطلق بازار تجارت الکترونیک یک کشور اصلا عجیب نیست.

۲)‌ حتی اگر دیجی کالا شرکتی ضررده باشد، در دنیای تجارت الکترونیک سرمایه‌گذاران حاضرند تا سالیان سال بر روی شرکتی ضررده ولی حاکم مطلق بر بازار سرمایه‌گذاری کنند. شرکتهای آمازون و BestBuy تا سالها ضررده بودند. طبق نوشته‌های فضای عمومی، شرکت سرآوا (و احتمالا بانک خاورمیانه که البته با سرآوا مرتبط است) در این شرکت سرمایه‌گذاری کرده اند.

۳) هرچند سود بازار لوازم الکترونیکی سود بسیار بسیار پایینی است، اما گردش مالی بالای این سایت، در کنار حاکمیت مطلقش بر بازار، سرمایه‌گذار را برای حضور در این شرکت بسیار مشتاق می کنه. هنوز مشخص نیست که چرا مدیر این شرکت آمار فروش خودش را چند ماه پیش در فضای عمومی اعلام کرده و آیا این عدد دقیق است یا خیر («فروش متوسط روزانه دو هزار وسیله الکترونیک با متوسط ارزش ۶۰۰ هزار تومانی» یعنی روزی حدود یک میلیارد تومان گردش). اما گزارش مجله پیوست از «انبار ۲۰ هزارتایی که همواره ۱۰ هزار تا از کالاهاش در گردش است» و همچنین نوشته های جسته و گریخته آنلاین، گردش سالانه و در حال رشد ۱۵۰-۳۰۰ میلیارد تومانی دیجی کالا را تایید می‌کند.

۴) ملایری به ضریب ۴ برابری "ارزش/گردش مالی" شرکتی از ترکیه برای تایید ارزش تقریبی دیجی کالا اشاره می کنه. این ضریب برای شرکتهای اینترنتی در دبی طبق روشی دقیقتر بین ۲ تا ۳ است. حتی اگر ضریب ۱ تا ۲ را برای "ارزش/گردش مالی" دیجی کالا در نظر بگیریم (مثل شرکت همکاران سیستم در بورس ایران با فروش ۶۶ میلیاردی و ارزش حدود ۱۴۰ میلیاردی) با توجه به گردش تقریبی ۱۵۰-۳۰۰ میلیارد تومان در سال، به ارزش ۱۵۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان یعنی حدود ۴۵ تا ۱۸۰ میلیون دلار برای دیجی کالا می‌رسیم. (هر چند طبق نوشته ملایری به نظر نمی‌رسه هنوز معامله‌ای با این ارزش در دیجی کالا اتفاق افتاده باشه و در نهایت این ارزش زمانی تایید می شه که مثل کافه بازار و ای نتورک معامله ای انجام بشه یا به بورس وارد بشه)

به عنوان کسی که با هر دو فضای «وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی» به عنوان فضایی با حداکثر شفافیت و فضای «سرمایه‌گذاری غیرعمومی» به عنوان فضایی با حداقل شفافیت درگیر هستم، دغدغه‌های فعالان هر دو فضا را درک می‌کنم. اما کمی همدلی آنلاین (مثلا اعتماد بیشتر به رحمانی و ملایری و شلیله و مجموعه فعالیتهایشان به عنوان معدود فعالان پرتلاش و نسبتا شفاف فضای سرمایه‌گذاری آنلاین ولی طبیعتا دارای اشتباههای مقطعی) و فعالیت بهتر از طرف فضای سرمایه‌گذاری (حضور بیشتر سرمایه‌گذارانی که حضور دارند ولی سکوت مطلق اختیار کرده‌اند، اطلاع رسانی و توضیحات دقیقتر و سریعتر، توجه بیشتر به موارد تضاد منافع و ارائه تحلیلها و خبرهای بیشتر) به کل این فضا کمک می‌کند.

---------------------------------------------------------------------

[تعریف خیلی مختصر مفاهیم برای کسانی که کمتر درگیر هستند: ارزش شرکت (market capitalization): ارزش عددی که برای کل شرکت گذاشته می شود و سهامدار طبق آن خرید و فروش می کند. گردش مالی (revenue): اگر ۱۰ گوشی ۶۰۰ هزارتومانی بفروشید گردش مالی شما ۶ میلیون تومان است. سود (profit): اگر روی هر گوشی ۳۰ هزار تومان سود کنید، سود شما از فروش ده گوشی ۳۰۰ هزار تومان خواهد بود که تازه بعد باید خرج پرسنل و اجاره و غیره پرداخت کنید که سودتان را کمتر خواهد کرد].